Nd?rsa fillonte detyr?n e re si Menaxher i Bank?s Bot?rore p?r Irakun, Emanuel Salinas, Menaxheri i Bank?s Bot?rore p?r Shqip?rin? deri para marrjes se rolit t? ri, foli p?r Revist?n Monitor rreth situates ekonomike dhe sfidave me t? cilat p?rballet Shqip?ria. Kjo intervist? u botua fillimisht n? version print t? Revist?s Monitor, n? 28 dhjetor 2024.
Monitor: Cilat jan? disa nga arritjet m? t? r?nd?sishme gjat? pun?s suaj n? Shqip?ri?
Emanuel Salinas (ES): Puna, p?rpjekjet q? lidhen me zhvillimin k?rkojn? durim, k?mb?ngulje dhe, ndoshta, edhe besim. Nuk e them k?t? n? kuptimin religjioz, por p?rpiqem t? reflektoj faktin q? n? k?t? lloj pune, shum? rrall? arrijm? t? shohim rezultate t? menj?hershme. N? vend t? k?saj, ne mbjellim "farat e zhvillimit", q? mund t? jen?, p?r shembull, ndihmesa p?r t? form?suar politika q? p?rmir?sojn? jet?n e atyre q? kan? m? pak, bashk?punimi me autoritetet p?r t? reformuar institucionet q? t'i b?jn? ato m? t? p?rgjegjshme, ose fillimi i pun?ve p?r investime si p.sh. n? shkolla, spitale ose rrug? q? jan? t? nevojshme. Gjithmon? kryhet shum? pun? paraprake p?r t'u siguruar q? k?to "fara" q? mbjellim nuk bazohen vet?m n? q?llime t? mira, por m? kryesorja, n? analiza t? sakta mbi at? q? funksionon dhe at? q? nuk funksionon, si dhe mbi m?nyrat m? efektive p?r t? adresuar sfidat ekzistuese.
Puna q? lidhet me zhvillimin, pra, ?sht? nj? vazhdim?si. M? ka takuar mua, n? nj?far? m?nyre, t? mbjell farat q? pasardh?sit e mi do t? duhet t? kujdesen dhe ?ojn? n? rezultate. Ashtu sikurse m? ka takuar mua t? finalizoj pun?n q? kan? nisur paraardh?sit e mi. Elementet e vazhdueshme gjat? gjith? k?tij procesi jan? stafi yn? lokal, klient?t dhe partner?t tan?. Jan? ata q? ofrojn? vazhdim?si, sigurojn? q? t? l?vizim n? drejtimin e duhur dhe ruajn? kujtes?n ton? institucionale.
E gjitha kjo p?r t? th?n? se, m? s? shumti, pata privilegjin t? jem pjes? e nj? historie t? gjat? partneriteti mes Bank?s Bot?rore dhe Shqip?ris?. Si pjes? e k?saj historie t? gjat?, jam ndier shum? krenar t? shoh pun?n ton? gjat? Covid-it (kur ofruam me shpejt?si pajisje, autoambulanca dhe financuam transformimin madhor t? spitalit t? s?mundjeve infektive n? mes t? pandemis? - v?rtet si t? ndryshosh motor?t e nj? avioni, nd?rsa ai ?sht? n? fluturim). Jam ndier gjithashtu krenar t? shoh rinovimin e shtat? spitaleve rajonale, si dhe rinovimin e qendrave t? qyteteve dhe t? trash?gimis? kulturore si n? Berat, Sarand? dhe Gjirokast?r, t? cilat me t? v?rtet? pat?n nj? ndikim transformues n? krijimin e vendeve t? reja t? pun?s dhe gjall?rimin e ekonomis? lokale. Sa u p?rket "farave t? mbjella" gjat? k?saj periudhe, ndihem krenar q? punova me koleg? dhe partner? p?r projekte t? reja q? do t? rind?rtojn? ura n? rrezik shembjeje, do t? menaxhojn? pastrimin nga ndotjet e uj?rave t? zeza n? lumin Vjosa dhe do t? p?rmir?sojn? q?ndrueshm?rin? e sektorit t? bujq?sis? ndaj ndryshimeve klimatike.
Monitor? Cilat jan? disa nga sfidat m? t? m?dha q? keni hasur gjat? pun?s n? Shqip?ri dhe si i keni kap?rcyer ato?
ES: Prirem t? jem shum? i paduruar dhe do t? doja q? gj?rat t? ecin me shpejt?si drejt rezultateve, dhe ndonj?her?, ?sht? e v?shtir? p?r mua t? pranoj vonesat. Mendoj se kjo ndodh sepse, si f?mij?, kam qen? p?rfitues i ndihm?s s? Bank?s Bot?rore - i rritur n? nj? lagje t? varf?r n? Mexico City, shkolla ime fillore dhe dreka e p?rditshme mund?soheshin nga nj? projekt i Bank?s Bot?rore. Prandaj, n? mendjen time gjithmon? m? shfaqen dy ide: e para, ?sht? p?rgjegj?sia e madhe q? t? "kthesh" at? q? kam marr?, duke krijuar mund?si p?r t? tjer?t. E dyta, ?sht? t? qen?t i nd?rgjegjsh?m se nuk kemi koh? p?r t? humbur. ?do jav? vones? n? nj? projekt t? caktuar ishte e dhimbshme p?r mua n? m?nyr? personale, duke e ditur q? k?to projekte ndikojn? jet?t e aq shum? njer?zve q? presin.
Sfidat q? hasa n? Shqip?ri nuk ishin ndryshe nga ato n? vende t? tjera. Por k?tu gjeta gjithmon? njer?z t? gatsh?m p?r t? nd?rmarr? veprime dhe p?r t? p?rfunduar pun?t. Kam nj? vler?sim dhe admirim t? sinqert? p?r shum? zyrtar? qeveritar? dhe bashk?pun?tor? n?p?r ministri, t? cil?t i kam par? t? punojn? jasht? orarit apo edhe fundjavave. Mendoj se ka shum? heronj t? pashpallur n? administrat?n publike.
Monitor: Si e prisni ecurin? e ekonomis? shqiptare n? vitin 2025?
ES: Jetojm? n? koh? t? pasigurta dhe ?sht? e v?shtir? t? parashikohet drejtimi dhe ndikimi i faktor?ve t? jasht?m si tronditjet gjeopolitike dhe ndryshimet klimatike. Por mendoj se Shqip?ria ka pasur nj? menaxhim fiskal t? kujdessh?m gjat? viteve t? fundit (duke p?rfshir? ruajtjen e nj? trajektoreje n? r?nie t? borxhit, rritjen e t? ardhurave dhe mbajtjen e nj? qasjeje t? matur ndaj shpenzimeve). Kjo do t? thot? q? vendi ?sht? relativisht i mir?pozicionuar p?r t'iu p?rgjigjur tronditjeve n? periudh? afatshkurt?r.
N? periudh? m? afatgjat?, do t? jet? me t? v?rtet? e r?nd?sishme t? sigurohet q? transformimi ekonomik i vendit (drejt nj? ekonomie t? bazuar m? shum? n? produktivitet) t? p?rshpejtohet dhe rreziqet q? vijn? nga ekspozimi ndaj ndryshimeve klimatike t? zbuten. K?to ??shtje jan? t? miranalizuara, k?shtu q? nuk kemi nevoj? t? fillojm? nga e para p?r t? kuptuar se ?far? duhet b?r?. Sa m? shpejt t? veprojm? s? bashku, aq m? mir? do t? jet?.
Monitor: Cilat jan? prioritetet dhe sfidat q? Shqip?ria duhet t? adresoj? n? t? ardhmen e af?rt?
ES: ?do vend p?rballet me sfida t? shumta n? rrug?n e tij t? zhvillimit. Por ka nj? sfid? t? ve?ant? q? mendoj se do t? jet? thelb?sore p?r Shqip?rin?, e cila do t? p?rcaktoj? potencialin e saj p?r t'u rritur nga nj? ekonomi me t? ardhura mesatare n? nj? ekonomi me t? ardhura t? larta. Kjo sfid? lidhet me p?rmir?simin e kapitalit njer?zor dhe p?rfshin dy dimensione:
A) Dimensioni i par? ?sht? t? sigurohet q? kapitali njer?zor aktual i Shqip?ris? t? shfryt?zohet n? m?nyr?n m? t? mir? t? mundshme. Kjo n?nkupton q? t? gjith? ata q? jan? n? mosh? pune ose af?r saj t? ken? nj? mund?si t? drejt? p?r t? qen? produktiv? dhe p?r t? pasur vende pune t? mir?paguara. P?r ta arritur k?t?, ?sht? absolutisht e domosdoshme t? p?rmir?sohet ofrimi i kujdesit p?r f?mij?t dhe t? zgjatet orari i shkoll?s, n? m?nyr? q? prind?rit (por ve?an?risht n?nat) t? ken? mund?si t? jen? aktiv? ekonomikisht. Ne vler?sojm? se vet?m kjo mas? mund t? rris? PBB-n? e Shqip?ris? me m? shum? se 5 %. Gjithashtu, duhet t? sigurohemi q? t? rinjt? e Shqip?ris? t? jen? t? angazhuar n? aktivitete produktive, qoft? n? pun?sim formal, ose n? arsim (aktualisht, gati nj? e kat?rta e t? rinjve nuk jan? as n? pun? dhe as n? shkoll?). P?r ta b?r? k?t?, duhet t? p?rmir?sojm? sh?rbimet e pun?simit duke lidhur m? mir? pun?dh?n?sit me pun?k?rkuesit, duke p?rmir?suar arsimin profesional p?r t'u ofruar t? rinjve aft?sit? q? k?rkohen n? tregun e pun?s. Duhet t? p?rmir?sojm? gjithashtu n? m?nyr? radikale m?nyr?n se si shfryt?zojm? fuqin? pun?tore shqiptare q? aktualisht jeton jasht? vendit. Kjo p?rfshin shfryt?zimin e diaspor?s p?r t? sjell? p?rvoj?, njohuri dhe investime n? Shqip?ri, nxitjen e kthimit t? atyre q? jetojn? jasht? dhe riintegrimin e shpejt? n? ekonomi t? atyre q? kthehen.
B) Dimensioni i dyt? ?sht? t? kultivojm? kapitalin njer?zor t? s? ardhmes, n? m?nyr? q? f?mij?t t? rriten dhe t? ken? jet? t? sh?ndetshme dhe produktive. M? kan? trishtuar rezultatet e PISA-s p?r Shqip?rin?. K?to jan? rezultate t? standardizuara p?r shum? vende dhe vler?sojn? performanc?n e sistemeve shkollore n? p?rgatitjen e student?ve. Rezultatet e fundit p?r Shqip?rin? sugjerojn? se m? shum? se 70% e 15-vje?ar?ve nuk jan? n? gjendje t? lexojn? dhe t? kuptojn? tekste akademike dhe kan? aft?si t? kufizuara n? matematik?. Kjo, thjesht, nuk mund t? jet? baza p?r ekonomin? q? aspiron Shqip?ria - nj? ekonomi e bazuar n? dije dhe produktivitet t? lart?. Dhe, n?se do t? varej nga un?, do t'i p?rqendroja t? gjitha p?rpjekjet p?r t? nxitur nj? p?rmir?sim radikal t? sistemit arsimor, nga arsimi i hersh?m deri n? arsimin e lart?. Sipas mendimit tim, tri prioritetet m? t? larta p?r ?do vend duhet t? jen?: arsimi, arsimi, arsimi.
Monitor: Cilat jan? disa nga m?simet m? t? vlefshme nga periudha juaj e q?ndrimit n? Shqip?ri?
ES: ?sht? nj? ministre k?tu me t? cil?n kam bashk?punuar ngusht? dhe ajo m? thoshte shpesh: "Emanuel, mendon se do t? kem koh? t? lexoj nj? raport kaq t? gjat??" Dhe ky ishte v?rtet nj? mesazh p?r mua. Vendimmarr?sit, nga vet? natyra e pun?s s? tyre, kan? shum? pak koh? dhe kan? nevoj? p?r informacion t? zbatuesh?m n? koh?n e duhur. Ne n? Bank?n Bot?rore, e konsiderojm? veten si "bank? e njohurive". Kjo do t? thot? se vlera e shtuar q? ne sjellim, p?rve? financimit, ?sht? pik?risht njohuria dhe investojm? shum? p?rpjekje dhe burime p?r ta krijuar at?. Kjo p?rfshin nga parashikimet makroekonomike tek analiza p?r ndryshimet klimatike; nga asistenca teknike "n? koh? reale" p?r p?rmir?simin e institucioneve tek analizat e opsioneve p?r t? shtrir? qasjen n? financa; nga analizat mbi faktor?t q? ndikojn? varf?rin? te grumbullimi i m?simeve t? nxjerra nga bota p?r t? p?rmir?suar produktivitetin, p?r t? p?rmendur disa nga fushat e njohurive q? kemi ofruar p?r Shqip?rin?. Banka Bot?rore ka qen? nj? partnere e vlefshme p?r Shqip?rin? n? historin? e saj t? tranzicioni.
Monitor: Si do ta vler?sonit ndikimin e saj?
ES: Disa nga klient?t e par? t? Bank?s Bot?rore ishin Franca, nd?rsa ajo u p?rfshi n? procesin e rind?rtimit pas Luft?s s? Dyt? Bot?rore, dhe m? pas u bashkuan edhe vende t? tjera europiane. Me kalimin e koh?s, kur k?to vende arrit?n nj? nivel t? lart? t? t? ardhurave, ato kaluan nga p?rfitues t? ndihm?s nga Banka Bot?rore n? donator? t? saj, n? m?nyr? q? vendet me t? ardhura m? t? ul?ta t? mund t? p?rfitonin ndihm?. Kjo ishte gjithashtu rruga e zhvillimit p?r vendet e Europ?s Lindore, dhe nuk kam asnj? dyshim q? e nj?jta gj? do t? ndodh? edhe me Shqip?rin?. Besoj se gjith?ka q? b?jm? k?tu kontribuon, n? nj? m?nyr? apo nj? tjet?r, n? k?t? rrug? zhvillimi. Pra, ndikimi i p?rhersh?m q? aspirojm? t? kemi ?sht? t? kontribuojm?, n? ?do m?nyr? q? mundemi, p?r nj? Shqip?ri t? suksesshme, me t? ardhura t? larta, ku njer?zit p?rfitojn? n? m?nyr? t? barabart? nga mir?qenia e p?rbashk?t, kan? nj? jet? t? mir? dhe t? sh?ndetshme dhe mrekullit? natyrore t? k?tij vendi ruhen p?r brezat e ardhsh?m.
Monitor: Cila ?sht? detyra juaj e re pas largimit nga Shqip?ria?
ES: N? fund t? dhjetorit p?rfundova muajin tim t? par? n? detyr?n e re si p?rfaq?sues i Bank?s Bot?rore n? Irak. Megjith?se ?sht? vet?m fillimi i nj? udh?timi t? ri, kam pasur mund?sin? t? takoj njer?z shum? interesant?, pozitiv? dhe mikprit?s n? Bagdad. Ka shum? pun? p?r t? b?r? atje, nd?rsa vendi po kalon nga shum? vite konflikti drejt nj? rruge stabiliteti dhe rritjeje. Duhet t? m?soj shpejt rreth vendit, historis? s? tij, situat?s aktuale dhe sfidave e mund?sive p?r t? ardhmen. Por ?sht? shum? e qart? se, megjith?se vendet mund t? jen? shum? t? ndrysh?m, aspiratat e njer?zve jan? shum? t? ngjashme: t? gjith? duam t? jetojm? n? paqe, t? kemi mund?si t? p?rmbushim nevojat e familjeve tona dhe t? shohim f?mij?t tan? t? jetojn? jet? t? suksesshme dhe t? sh?ndetshme.
Ajo q? ?sht? ndryshe ?sht? se nuk kam mund?si t? eci ose t? ngas bi?iklet?n nga sht?pia n? pun?, si? b?ja ?do dit? n? Tiran?. Nuk kam lirin? t? ulem n? nj? kafene p?r t? biseduar me miq ose p?r t? lexuar nj? lib?r. I ardhur nga Meksika, e di q? k?to jan? disa liri q? ne i marrim si t? mir?qena, por mund t? humbasin leht? kur na mungon siguria. K?to jan? liri t? r?nd?sishme q? njer?zit n? Shqip?ri i kan? dhe q? duhet t'i vler?sojn?. Sidomos n? nj? koh? kur ka kaq shum? konflikte dhe pasiguri n? vende t? tjera t? bot?s.
Prandaj, do t? doja ta p?rfundoja duke inkurajuar t? gjith? n? Shqip?ri q? t? ndalen p?r nj? moment dhe t? shijojn? lirin? dhe bekimet e shumta q? ofron ky vend i mrekulluesh?m. Nd?rsa p?rpiqemi p?r nj? t? ardhme m? t? mir? dhe p?rgatitemi p?r sfidat q? 2025 mund t? sjell?, mendoj se ?sht? e r?nd?sishme t? ndalemi dhe t? jemi mir?njoh?s p?r at? q? kemi. Nga ana ime, dua t'ju fal?nderoj p?r durimin tuaj me k?t? intervist? t? gjat? dhe t? fal?nderoj secilin prej jush me t? cil?t pata mund?sin? t? punoj, p?r p?rkushtimin tuaj, dhe, mbi t? gjitha, miq?sin? tuaj.
