Kjo intervist? u botua fillimisht n? version print t? Revist?s Monitor n? 22 prill 2024.
Monitor: Ministria e Financave ka b?r? t? ditur se n? bashk?punim me Bank?n Bot?rore po punojn? p?r rishikimin e ligjeve q? rregullojn? skem?n publike t? pensioneve. N? ?far? faze ?sht? ky proces?
Emanuel Salinas (ES): Banka Bot?rore po punon ngusht?sisht me Institutin e Sigurimeve Shoq?rore (ISSH) dhe ministrit? e linj?s p?r te vleresuar politikat dhe rekomandimet qe po diskutohen nga qeveria shqiptare ne lidhje me sistemin e pensioneve. Vlera e shtuar q? ne sjellim n? diskutim ?sht? p?rdorimi i modelit ton? statistikor ,i cili mund?son projeksione financiare afatgjata t? skem?s s? pensioneve. Gjithashtu ne sjellim p?rvoj?n nd?rkomb?tare mbi pensionet, pasi kemi punuar me vende t?tjera n? bot? q? p?rballen ose jan? p?rballur me sfida t? ngjashme. Projeksionet afatgjata nga Banka po kryhen n? bashk?punim t? ngusht? me ISSH, n? m?nyr? q? t? b?het e mundur q? t? arrijm? n? nj? p?rqasje t? p?rbashk?t teknike t? sfidave aktuale dhe k?ndv?shtrimin afatgjat? t? sistemit p?r sa i p?rket mbulimit, p?rshtatshm?ris?, raporti t? drejt? midis grupeve dhe q?ndrueshm?ris?. N? fund t? vitit 2024 do t? publikohet edhe raporti yn? i Rishikimit t? Financave Publike, i cili do t? ket? nd?r t? tjera edhe rekomandime p?r reform?n e pensioneve. Kjo do t? arrihet pas raundeve t? shumta t? t? konsultimeve me Qeverin?.
Monitor: Cilat jan? sugjerimet e Bank?s Bot?rore se ku t? nd?rhyhet?
Emanuel Salinas (ES): Analiza jon? sugjeron se fushat q? duhen p?rmir?suar, n? m?nyr? q? t? sigurojn? q?ndrueshm?rin? financiare dhe sociale afatgjat? t? sistemit jan? raporti i ul?t i mbulimit nga forca aktuale e pun?s, prevalenca e individ?ve q? kontribuojn? n? nivelin e pag?s minimale dhe drejt?sia e sistemit t? p?rgjithsh?m te pensioneve. Politika e pensioneve duhet t? gjej? nj? barazpesh? nd?rmjet sigurimit t? pensioneve t? p?rshtatshme, por q? t? jen? t? p?rballueshme n? m?nyr? q? individ?t t? ken? nj? nxitje p?r t? kontribuar. Arritja e k?tij ekuilibri b?het m? e v?shtir? kur kemi t? b?jm? me plakjen e popullsis?, emigracionin, prevalenc?n e vet?pun?simit/pun?simit informal dhe nd?rgjegj?simin e kufizuar se si llogariten pensionet. Rekomandimet tona p?rfshijn? opsione politikash q? synojn? t? ndihmojn? n? arritjen dhe p?rmir?simin e k?tij ekuilibri. Ne sugjerojm? gjithashtu p?rdorimin e nj? kombinimi t? instrumenteve t? mbrojtjes sociale p?r t? p?rmbushur nevojat e mbrojtjes nga varf?ria, sigurimeve afatgjata dhe kursimeve. N?se p?rdoret vet?m skema e pensioneve kontributive p?r t? p?rmbushur k?to nevoja t? ndryshme, rrezikohet shtremb?rimi i sistemit, rritja e kostove dhe mund t? jet? m? pak efikas.
Monitor: Cili ?sht? q?llimi i ndryshimeve t? propozuara?
Emanuel Salinas (ES): Deficitet e pensioneve t? skem?s s? detyrueshme, ., duke p?rjashtuar p?rfitimet suplementare, jan? ulur vitet e fundit. Ky deficit mund t? vazhdoj? t? p?rmir?sohet n? afat t? shkurt?r p?r shkak t? rritjes s? pagave q?, nga ana tjet?r, rrisin t? ardhurat nga kontributet. Megjithat?, plakja dhe nj? r?nie e vazhdueshme e mbulimit permes kontributeve mund t? ushtrojn? presion, edhe n? nj? sistem t? q?ndruesh?m, n? periudh?n afatmesme dhe afatgjat?. Prandaj, ne po shqyrtojm? kat?r kritere, q? do t? na mund?sojn? t? vler?sojm? ndryshimet e propozuara:
1. N?se ndryshimet i nxisin individ?t t? kontribuojn? ose t? kontribuojn? rregullisht.
2. Ndikimi n? buxhetin e shtetit p?r financimin e ndryshimeve, p.sh., nj? norm? m? t? lart? t? pensioneve q? konsiderohen t? p?rshtashme/mjaftueshme p?r t? jetuar (higher pension adequacy).
3. N?se reforma p?rmir?son drejt?sin? midis brezave t? sotshme dhe t? ardhshme
4. Sa i realizuesh?m ?sht? zbatimi i ndryshimeve?
Miratimi i k?tyre kritereve na mund?son t'i paraqesim Qeveris? opsione q? balancojn? mbulimin, p?rshtatshm?rin?, drejt?sin? dhe q?ndrueshm?rin? e sistemit dhe si mund t? zbatohen n? nj? korniz? kohore reale.
Monitor: A kan? ndryshuar projeksionet demografike q? nga reforma e fundit e pensioneve t? vitit 2014 dhe ?far? duhet t? ndryshoj? n? raport me skem?n aktuale?
Emanuel Salinas (ES): OKB-ja prodhon projeksione demografike afatgjata dhe tendenca globale, e vlefshme edhe p?r Shqip?rin?, ?sht? se njer?zit jetojn? m? gjat? dhe kan? m? pak f?mij?. N? vitin 2022, p?r shembull, 19% e popullsis? s? Shqip?ris? ishte mbi mosh?n e pensionit. Kjo p?rqindje pritet t? arrij? n? 24% deri n? vitin 2035 dhe 33% deri n? vitin 2070, edhe pas llogaritjes s? rritjes s? mosh?s s? pensionit t? ligj?suar sipas reformave t? pensioneve 2014. OKB-ja p?rdit?son parashikimet e saj ?do tre vjet, k?shtu q? k?to shifra mund t? ndryshojn? me kalimin e koh?s. N? drit?n e k?tyre ndryshimeve, ekzistojn? tre fusha ku Shqip?ria duhet t? fokusohet ¨C mb?shtetja e karrierave m? t? gjata n? m?nyr? q? individ?t t? mund t? kontribuojn? n? sistemin e pensioneve m? gjat?, investimi n? sh?ndet?si t? p?rballueshme dhe kujdes afatgjat? p?r t? moshuarit dhe sigurimi i t? ardhurave p?r t? rriturit n?p?rmjet skemave t? mbrojtjes nga varf?ria p?r t? gjith?. K?to duhet t? arrihen duke ruajtur drejt?sin? n? skem?n kontributive duke mbajtur nj? lidhje t? fort? midis p?rfitimeve dhe kontributeve.
Monitor: Sipas mendimit tuaj, k?to ndryshime duhet t? p?rfshijn? formula p?r llogaritjen e indeksit, etj?
Emanuel Salinas (ES): Indeksimi i pensioneve shpesh lidhet me inflacionin ose rritjen e pagave n? mbar? ekonomin? ose nj? hibrid t? t? dyjave, m? bujarja ?sht? indeksimi i pensioneve me rritjen mesatare t? pag?s n? ekonomi. Por nj? indeksim bujar i pensioneve do t? rris? shpenzimet brenda nat?s, pasi ai do t? zbatohej nj?her?sh tek t? gjith? pensionist?t. Prandaj, ?do rritje duhet t? konsiderohet n? drit?n e p?rballueshm?ris? fiskale dhe efikasitetit t? p?rdorimit t? t? ardhurave tatimore. Gj?ja e dyt? q? duhet theksuar ?sht? se indeksimi ndikon vet?m n? vler?n e pensioneve gjat? daljes n? pension, por nuk adreson sfid?n e p?rfitimeve t? pensioneve t? ul?ta, sepse njer?zit kontribuojn? p?r m? pak vite dhe me paga m? t? ul?ta.
Sipas t? dh?nave t? vitit 2022, af?r 36% e atyre q? kontribuan n? sistem e kan? b?r? k?t? me pag?n minimale prej 32,000 lek?. Supozoni se nj? num?r i konsideruesh?m individ?sh (q? p?rfshin t? vet?pun?suarit dhe pun?tor?t rural) vazhdojn? t? paguajn? kontribute n? nj? baz? t? ul?t. N? at? rast, p?rfitimet e tyre do t? jen? gjithashtu t? ul?ta, duke pasur parasysh se si llogariten p?rfitimet pensionale. Pra, me pak fjal?, ndryshimi i indeksimit ?sht? nj? zgjidhje afatshkurt?r, por nuk adreson sfidat strukturore. Ekzistojn? gjithashtu disa rreziqe p?r t? b?r? ndryshime t? indeksimit n? m?nyr? ad-hoc ose vet?m p?r disa grupe t? popullsis? pasi, me kalimin e koh?s, mund t? ?oj? n? nj? ndrydhje t? profilit t? pensionit, t? zvog?loj? parashikueshm?rin? e p?rfitimeve dhe t? krijoj? nj? nxitje t? paq?llimshme q? m? shum? individ? t? kontribuojn? n? nivelin e pag?s minimale n?se parashikohet t'u jepen rritje m? t? larta pensionesh.
Monitor: Si mund t? mbrohen m? mir? pensionist?t nga ulja e p?rfitimeve, pasi n? vitin 2023 af?rsisht 55% e pensioneve ishin t? pjesshme dhe vit pas viti kriteret p?r pension t? plot? po b?hen t? paarritshme nga personat q? dalin n? pension?
Emanuel Salinas (ES): Pamund?sia e individ?ve p?r t? marr? pensione t? plota ?sht? n? qend?r t? ??shtjes s? p?rshtatshm?ris? q? po shfaqet n? sistem. ?sht? e r?nd?sishme t? kuptojm? arsyet se pse kjo po ndodh n? kontekstin shqiptar. P?rvoja jon? globale sugjeron se mund t? ket? dy arsye p?r k?t?: (i) sfidat e tregut t? pun?s ku t? rriturit e moshuar nuk jan? n? gjendje t? punojn? m? gjat? n? pun?t e sektorit formal, ose (ii) individ?t q? nuk kontribuojn? p?r periudha m? t? gjata sepse nuk e shohin p?rfitimin duke e b?r? k?t? ose p?r shkak t? munges?s s? vet?dijes se si vitet m? t? larta t? kontributit ?ojn? n? p?rfitime m? t? larta. Grupe t? caktuara pun?tor?sh si grat? dhe migrant?t gjithashtu priren t? ken? boshll?qe n? historin? e tyre t? kontributit p?r shkak t? koh?s q? kan? shpenzuar p?r t'u kujdesur p?r f?mij?t/t? moshuarit ose p?r shkak t? periudh?s q? mund t? ken? ndenjur pa pun?. Kjo do t? sugjeronte nevoj?n p?r: (i) p?rmir?simin e edukimit pensional; (ii) t? siguroj? q? dizajni i sistemit shp?rblen ?do kontribut t? dh?n? nga individi; (iii) fokusimi n? p?rmir?simin dhe rikualifikimin e pun?tor?ve t? moshuar, p?rmir?simi i p?rputhjes s? vendeve t? pun?s dhe reduktimi i paragjykimeve t? pun?dh?n?sve p?r pun?simin e pun?tor?ve m? t? vjet?r.
Monitor: Sipas jush a duhet t? forcohet mbrojtja sociale p?r pensionist?t p?r t? shmangur varf?rin? e k?tij grupi t? popullsis??
Emanuel Salinas (ES): Instituti i Statistikave t? Shqip?ris? INSTAT publikon . T? dh?nat e vitit 2022 sugjerojn? se t? moshuarit (65+) kishin m? pak se gjysm?n e shkall?s s? varf?ris? (13,9%) t? f?mij?ve (mosha 0-17 vje?) n? Shqip?ri (27,4%). Mesataret maskojn? diferencat rreth numrave, q? mund t? ndryshojn? bazuar, p?r shembull, n? vendin ku banojn? t? moshuarit (qytet/rural) dhe n?se ata jetojn? vet?m ose si bashk?banor? n? nj? familje m? t? madhe. Por ajo q? t? dh?nat e vitit 2019 na tregojn? n? m?nyr? ekuivoke ?sht? se shkalla e varf?ris? p?r t? rriturit n? Shqip?ri ?sht? m? e ul?t se ajo e f?mij?ve dhe e individ?ve n? mosh? pune. Prandaj, p?rdorimi i t? ardhurave tatimore p?r t? siguruar pensione shtes? duhet t? shikohet n? kontekstin e efikasitetit t? p?rgjithsh?m t? shpenzimeve. Ne besojm? se forcimi i mbrojtjes sociale duke p?rdorur nj? kombinim t? programeve t? ndihm?s sociale, sigurimit dhe tregut t? pun?s ?sht? thelb?sor p?r t? mbrojtur shqiptar?t n? t? gjitha moshat dhe p?r t? siguruar q? dinjiteti dhe mir?qenia e t? moshuarve aktual? dhe t? ardhsh?m t? mbetet e garantuar.
