Å·ÃÀÈÕb´óƬ

Nj? pasdite, n? fund t? shkurtit 2021, sipas t? dh?nave n? faqen zvicerane t? internetit , Indeksi i Cil?sis? s? Ajrit (AQI) n? Prishtin?, kryeqyteti i Kosov?s, sh?noi vler?n 298, duke l?n? pas Lahoren n? Pakistan, Ulan Batorin n? Mongoli dhe rreth 100 qytete t? tjera, dhe duke fituar n? k?t? m?nyr? titullin e dyshimt? p?r cil?sin? m? t? keqe t? ajrit n? at? moment krahasuar me ?do qytet tjet?r t? madh n? planet. Gjat? asaj dite, Indeksi i Cil?sis? s? Ajrit n? kryeqytetet e ,  dhe sh?noi vlera midis 165 dhe 214 ¨C nivele q? konsiderohen si ¡®t? pash?ndetshme ¡® ose ¡®shum? t? pash?ndetshme¡¯.

Ajri q? thithin njer?zit q? jetojn? n? Sarajev?, Shkup, Beograd dhe n? shum? qytete t? tjera n? t? gjith? rajonin e Ballkanit Per?ndimor ?sht? shpesh nd?r m? t? ndoturit n? bot? ¨C kjo ve?an?risht gjat? muajve t? dimrit, kur ndot?sit e emetuar nga termocentralet me qymyr, sistemet e ngrohjes s? banesave, automjetet, aktivitetet industriale dhe burime t? tjera err?sojn? diellin, ndotin mjedisin dhe krijojn? kushte t? rrezikshme p?r frym?marrjen. Me 175 vdekje p?r 100,000 banor? n? 2019, Serbia dhe u rendit e 9-ta n? renditjen e p?rgjithshme t? gjith? vendeve t? bot?s - m? lart edhe se India.  

Nd?rsa ndikimet negative t? ndotjes vazhdojn? t? rriten n? rajon, politik?b?r?sit atje vazhdojn? t? hulumtojn? qasje shum?dimensionale me q?llim kap?rcimin e ndikimeve sh?ndet?sore, mjedisore dhe ekonomike t? k?tyre sfidave. 

¡°Ne t? gjith? jemi t? vet?dijsh?m p?r at? q? mund t? b?het¡±, shprehet Rijad Tikve?a, President i Shoqat?s Ekotim p?r mbrojtjen dhe promovimin e natyr?s, mjedisit dhe sh?ndetit n? Bosnj? dhe Hercegovin?.

Sipas Tikve?a, ekzistojn? tri rekomandime kryesore p?r politik?b?r?sit: ¡°Reduktim i emetimeve, reduktim i emetimeve, reduktim i emetimeve.¡±

¡°Ekzistojn? tri drejtime themelore p?r t? vepruar ,¡± vijon Tikve?a, ¡°reduktim i emetimeve nga sistemet e ngrohjes, mjetet e transportit dhe impiantet e energjis? elektrike ¨C me k?t? t? fundit n?nkuptojm? mbylljen e impianteve ekzistuese, t? cilat prodhojn? dhe konsumojn? sasi  t? m?dha t? qymyrit dhe jan? burim i nj? ndotje t? jasht?zakonshme.¡¯¡¯

P?rve? ndikimeve negative n? mjedis si rezultat i emetimeve n? rajonin e Ballkanit Per?ndimor, k?ta ndot?s jan? nj?koh?sisht t? kushtuesh?m edhe vdekjeprur?s. Emetimet nga sistemet ngroh?se, termocentralet, sobat me karburant dhe burime t? tjera bashkohen p?r t? formuar grimcat e ngurta t? ajrit (PM), t? cilat mund t? thithen n?se diametri i tyre ?sht? m? i vog?l se 10 mikron?. Ekspozimi ndaj grimcave PM 2.5 ?sht? jasht?zakonisht i rreziksh?m p?r sh?ndetin, pasi k?to grimca mund t? dep?rtojn? deri thell? n? mushk?ri dhe n? qarkullimin e gjakut. N? Bosnj? dhe Hercegovin?, rreth si rezultat i ekspozimit ndaj ndotjes s? ajrit me grimca PM 2.5. Kjo shif?r arrin n? 1,600 vdekje n? dhe 760 vdekje n? .

Ndotja e ajrit mbetet faktori kryesor i rrezikut mjedisor q? kontribuon n? numrin m? t? lart? t? vdekjeve dhe aft?sive t? kufizuara t? marra s? bashku. P?r m? tep?r, kostoja vjetore ekonomike  lidhur me d?mtimin e sh?ndetit nga kjo ndotje ?sht? marramend?se, mesatarisht p?r vitin 2016 ishte 240 milion? US$ n? Kosov? (3.6% e PBB-s?), 750 milion? US$ n? Maqedonin? e Veriut (6.9% e PBB-s?) dhe 1.38 miliard? US$ n? Bosnj? dhe Hercegovin? (8.2% e PBB-s?).

Sfidat sh?ndet?sore dhe ekonomike q? paraqesin grimcat toksike p?rkeq?sohen nga ndot?s t? tjer?, t? cil?t degradojn? cil?sin? e ajrit, kontribuojn? n? rritjen e emetimeve t? gazeve serr? dhe ndikojn? negativisht n? cil?sin? e jet?s s? ?do individi q? jeton n? Ballkanin Per?ndimor. Duke pranuar ekzistenc?n e k?tyre sfidave n? rritje, udh?heq?sit n? Ballkanin Per?ndimor kan? deklaruar aspiratat e tyre ambicioze p?r t? punuar drejt arritjes s? objektivit p?r nj? Europ? pa karbon brenda 2050-s, si? . Banka Bot?rore mbetet e p?rkushtuar n? angazhimin e saj p?r t? mb?shtetur k?t? q?llim.

Kjo mb?shtetje p?rfshin zbatimin e projekteve t? hartuara p?r adresimin e sfidave t? ndotjes s? ajrit, bazuar n? analizat p?r t? kuptuar m? mir? problemin q? q?ndron n? themel t? k?tyre nd?rhyrjeve. Q?llimi i tyre ?sht? t? maksimizoj? efektivitetin e tyre n? uljen e emetimeve, p?rmir?simin e rezultateve sh?ndetsore dhe uljen e ndikimeve ekonomike nga ndotja e ajrit.

Gjat? pes?mb?dhjet? viteve t? fundit, Banka Bot?rore ka investuar m? shum? se 250 milion? US$ p?r t? rritur efi?enc?n e energjis? dhe p?r t? reduktuar ndotjen e ajrit dhe emisionet e gazeve serr? n? rajon - p?rfshir? nismat me q?llim zvog?limin e k?rkes?s s? p?rgjithshme p?r ngrohje, z?vend?simin e kaldajave t? vjet?ruara me dru dhe qymyr dhe rritjen e p?rdorimit t? nj? ndri?imi m? efikas.

Projektet n? , , dhe kan? qen? t? dobishme n? drejtim t? uljes s? konsumit t? energjis? elektrike dhe p?rdorimit t? l?nd?ve djeg?se fosile n? nd?rtesa - duke e rritur efikasitetin e energjis? dhe duke ulur emetimet lokale dhe globale p?rreth rajonit. N? , kjo pun? synon t? krijoj? kursim t? energjis? t? barazvlefsh?m me rreth .  N? , masat p?r rritjen e  efikasitetit t? energjis? po demonstrojn? potencialin e madh p?r kursimin e  energjis? dhe bashk?p?rfitimet q? vijn? nga p?rmir?simet n? nd?rtesat publike. Kursimi i energjis? dhe karbonit gjat? gjith? jet?s n? 61 nd?rtesa t? rikonstruktuara vler?sohet t? jet? i  barabart? me heqjen nga qarkullimi t? 80,000 automjeteve.

P?r sa i p?rket s? ardhmes, Banka Bot?rore do t? vijoj? t? ndihmoj? vendet e Ballkanit Per?ndimor gjat? kalimit drejt nj? ekonomie t? gjelb?r, duke investuar n? burime t? pastra t? energjis?, duke ndihmuar n? mbylljen e minierave me ndotje t? lart? n? m?nyr? t? p?rgjegjshme mjedisore dhe shoq?rore dhe zbehjes s? gjurm?ve n? ekonomit? e tyre si dhe duke rritur efikasitetin e energjis?. Kjo pun? p?rfshin nj? studim t? ri mbi q?ndrueshm?rin? e ngrohjes n? Bosnj? dhe Hercegovin?, Kosov? dhe Maqedonin? e Veriut, i hartuar p?r t? ndihmuar qeverit? t? identifikojn? alternativa t? q?ndrueshme p?r z?vend?simin e sistemeve tep?r ndot?se, dhe nj?koh?sisht t? analizojn? politikat dhe reformat rregullatore p?r t? promovuar ngrohje t? q?ndrueshme dhe p?r t? p?rcaktuar mekanizmat e financimit q? mund?sohet kalimi i sektorit t? banesave drejt alternativave m? t? q?ndrueshme. Ndon?se sfiduese, kjo axhend? kund?r ndotjeve dhe karbonit p?r sektorin e ngrohjes n? rajon ka potencialin t? jet? nj? nga nd?rhyrjet m? efektive dhe shp?rblyese n? k?t? sfer?.  

Kalimi n? ekonomi t? gjelb?r n? vendet e Ballkanit Per?ndimor do t? thot? q? qytetar?t, pa p?rjashtim, mund t? forcohen ekonomikisht nd?rkoh? q? thithin aj?r t? past?r dhe pijn? uj? t? past?r - nj? fitore e trefisht? p?r rritjen e cil?sis? s? jetes?s, p?rmir?simin e sh?ndetit dhe krijimin e nj? rritjeje t? q?ndrueshme drejt nj? t? ardhme m? t? past?r dhe t? sh?ndetshme.